Då den verdsberømte psykologen Daniel Kahneman døydde som 90-åring i fjor, heitte det i omtalen frå Princeton-universitet at han døydde «fredfullt», tjueto dagar etter nittiårsdagen sin. I ein artikkel i Wall Street Journal kjem det no fram at israelsk-amerikanske Kahnemann døydde ved «sjølvbestemt assistert livsavslutting» i Sveits.
– Han valde å avslutte livet sitt. Nokre slit framleis med å forsone seg med avgjerda hans, skriv forfattaren og kommentatoren Jason Zweig.
Kahneman er ikkje minst kjent for å ha fått nobelprisen i økonomi og for boka Tenke, fort og langsomt (på engelsk: Thinking, fast and slow). Han blei rekna som ein av verdas fremste tenkarar, ikkje minst for arbeidet sitt med kognitiv psykologi. Mange undrar seg no over at ein verdsleiande autoritet innan avgjerdspsykologi – ein spesialist på dømmekraft og det å ta avgjerder – til siste valde å avslutte sitt eige liv som tilsynelatande frisk 90-åring.
Nokre slit framleis med å forsone seg med avgjerda hans
— Jason Zweig, om Daniel Kahnemans død
Forstår ikkje kvifor
Kahneman skal ha informert ein del av dei nærmaste venene sine om valet ei tid før han drog til Sveits, og somme av dei prøvde til inga nytte å få han til å ombestemme seg, ifølgje Wall Street Journal. Psykologen sendte deretter ut eit avskjedsbrev der han grunngav kvifor han valde å gå ut av tida før livet hans ikkje lenger var «verdt å forlenge». 90-åringen avslutta brevet med følgjande ord:
– Takk for at de hjelpte meg med å gjere livet mitt godt.
I artikkelen i Wall Street Journal skriv Jason Zweig – som før han begynte som kommentator i avisa hadde samarbeidd med Kahneman på bokprosjektet Tenke, fort og langsomt – om korleis han sjølv ikkje forstår kvifor den berømte psykologen meinte at han måtte døy.
– Dødsfallet hans reiser store spørsmål: Korleis kunne verdas fremste ekspert på avgjerdstaking ta denne endelege avgjerda? Kor nøye følgde han sine eigne prinsipp for å ta gode val? Korleis passar avgjerda hans inn i den stadig større debatten om ulempene ved å leve svært lenge? Kor mykje kontroll har vi – og bør vi ha – over vår eigen død?
Den tidlegare kollegaen trur at Kahneman framfor alt ønskte å unngå ein lang forfallsfase og avslutte livet på sine eigne premissar, som han omtalar som «å eige sin eigen død».
Takk for at de hjelpte meg med å gjere livet mitt godt.
— Daniel Kahneman, i avskjedsbrevet sitt
Aktuell politisk debatt
Den nye offentlege kunnskapen om Kahnemans død går rett inn i ein politisk debatt som har fått fornya styrke både internasjonalt og i Noreg. Tidlegare i år vedtok Venstre som første borgarlege parti å arbeide for ei utredning av sjølvbestemt assistert livsavslutting i Noreg. Også Framstegspartiet har ei opning for dette i prinsipprogrammet sitt. Andre parti – som KrF – er sterkt imot. KrF-leiar Dag Inge Ulstein har tidlegare sagt dette til Vårt Land:
– Kva slags samfunn får vi dersom helsevesenet skal ta liv i staden for å redde liv og lindre smerte i livets siste fase? Og kva gjer det med menneske i livskrise, som kjenner seg som ei byrde, dersom vi har eit sett med kriterium eller diagnosar som seier at det er akseptabelt å ta sitt eige liv?
Temaet er blitt spelt inn til behandling på Arbeidarpartiet sitt landsmøte denne veka. Det er partilaget på Nesodden som har spelt inn forslaget som også er støtta av Akershus Arbeiderparti, og ordlyden er som følgjer: «Stortinget nedsetter et bredt sammensatt utvalg/kommisjon, med et klart og begrenset mandat, som skal vurdere de etiske og nødvendige praktiske forutsetningene for en opphevelse av forbudet mot selvbestemt og selvassistert livsavslutning for mentalt friske pasienter med uhelbredelig dødelig sykdom i sine aller siste måneder».
Nyleg sa SVs landsmøte med knapp margin nei til nedsette ein kommisjon for å vurdere legalisering av assistert sjølvbestemt livsavslutting, mens to tredelar stemte mot på landsmøtet til Raudt. Høgre hadde ikkje saka oppe på sitt landsmøte i år, men partileiar Erna Solberg sa følgjande til Vårt Land då vi intervjua henne om spørsmålet for to veker sidan:
– Eg er djupt bekymra for å ende opp i eit samfunn der folk vil føle at dei er så mykje til belastning for andre at dei ønsker å avslutte livet sitt.
Også Emilie Enger Mehl i Senterpartiet har nyleg gått kraftig ut mot aktiv dødshjelp og sagt at legalisering kan føre til «eit press om å døy».
Halvparten av alle nordmenn for aktiv dødshjelp
Samtidig har ei undersøking vist at kvar tredje sjukepleiar i Noreg har blitt beden av ein pasient om hjelp til å døy gjennom aktiv dødshjelp eller assistert sjølvmord. Ei nyleg Norstat-undersøking gjort for NRK viser at halvparten av befolkninga i Noreg meiner at aktiv dødshjelp bør bli lov.
Ser vi til USA, stilte ei nyleg undersøking spørsmålet om det burde vere lovleg for legar å hjelpe døyande pasientar med sterke smerter til å ta sitt eige liv. 66 prosent av amerikanarane svarte ja til dette. Samstundes svarte 40 prosent i ei anna undersøking at dei meiner legeassistert sjølvmord er «moralsk gale».
– Bortsett frå den potensielle faren for misbruk, trur eg grunnen til ambivalensen er openberr. Dersom du avsluttar livet ditt for tidleg – før du opplever sterke smerter eller mental svikt – vernar du både deg sjølv og dei du er glad i frå den nært føreståande lidinga. Men samtidig utset du dei du elskar for smerta ved å miste deg, og for sorga over aldri heilt å forstå valet ditt – eller kvifor du ikkje lytta til dei, skriv Zweig i Wall Street Journal-artikkelen om Kahnemans død.
– Store etiske problem ved legalisering
Morten Magelssen, leiar ved Senter for medisinsk etikk, brukar omgrepet dødshjelp som ei samlenemning på eutanasi og assistert sjølvmord, i motsetnad til «sjølvbestemt assistert livsavslutting», som han ser på som eit forskjønnande uttrykk.
– Etter kvart er det ein del land som har legalisert dødshjelp. Slik sett er det ikkje overraskande at det også vil vere nokre kjente namn blant dei som vel å døy på denne måten, seier Magelssen til Vårt Land.
Han synest det er ei spennande tid no når mange parti har tematikken oppe på landsmøta sine, og debatten i samfunnet er så omfattande som han har vore i det seinaste.
– Slik eg les det politiske landskapet, synest det likevel klart at det ikkje blir fleirtal for utredning av dødshjelp etter valet til hausten, seier han.
Leiaren for Senter ved medisinsk etikk meiner at politikarane har ei heilt anna oppgåve når dei skal ta stilling til dødshjelp enn folk som blir spurte om dei er for eller mot dødshjelp i ei undersøking.
– Politikarane må spørje seg om det er mogleg å lage ei dødshjelplov som er både eintydig, rettferdig og ikkje minst forsvarleg ved at ein tar vare på svake grupper og menneske som kan vere utsette for press. Sjølv med historier om berømte menneske som tek assistert sjølvmord, ser det ut som at norske politikarar framleis ser dei store etiske problema ved å skulle legalisere lovgivinga på dette området, seier Magelssen.
---
Daniel Kahneman
- Israelsk-amerikansk psykolog
- Kjent for arbeidet sitt med kognitiv psykologi, særleg innan dømmekraft og avgjerdstaking
- Forfattar av den kjente boka Tenke, fort og langsomt (Pax 2012) – på engelsk: Thinking, fast and slow – der han formidla mykje av forskinga si for eit breiare publikum
- Har også fått nobelprisen i økonomi, for arbeidet sitt innan såkalla «prospektiv økonomisk teori»
---
