Stilt ovafor den nesten umoglege utfordringa om å trekke fram ei bok frå Dags Solstads lange rekke av gode og minneverdige bøker, rekker eg, nesten instinktivt, fram peikefingeren og trekker fram ein roman med svart bokrygg som er plassert nesten nøyaktig midt i den kronologisk ordna Solstad-hylla.
Eg snakkar sjølvsagt om Professor Andersens natt som utkom i 1996, eit halvt forfattarskaps tid etter debuten med Spiraler i 1965. Kvifor akkurat den boka?
Kanskje er grunnen at eg kjenner meg igjen i stader og situasjonar Solstad skildrar? Eg har også vore i Trondheim og på ulike namngitte stader i Oslo fleire gonger, tilmed i den vesle japanske restauranten på Skillebekk, der sushi-kokken Alex starta sin norske karriere, til tider samen med verkelege kollegaer av den fiktive litteraturprofessoren.
Ein viktigare grunn er at denne sentralt plasserte romanen på ein merkeleg måte samanfattar noko av det sentrale i det sekstiårige forfattarskapet.
---
Roman
Dag Soltad
Professor Andersens natt
142 sider, Oktober forlag 1996
---
Ingen «Jesus» utan «Nazareth»
Romanen startar ei julenatt der Pål Andersen som vanleg feirar jul i tradisjonelle former, heilt aleine. Han reflekterer over at han får «fred i sinnet» av å «hengi seg til disse samfunnsmessige juleritualene som i bunn og grunn ikke betydde noe for han».
Eg er ikkje i tvil om at lesarar som blir utsett for ein blind-test vil gjenkjenne hovudpersonens refleksjonar som vintage Solstad, som setningar med forfattarens karakteristiske vennleg-ironiske skriftstemme. Høyr berre: «Jeg er en ikke-troende, men tilhører en kristen kulturkrets, og helt uten ironi kan jeg la julefreden fylle mitt sinn». /.../ «Men jeg har heldigvis mine begrensninger,» tenkte han så.»
Han greier ikkje å seie berre «Jesus» utan å legge til «fra Nazareth». «Hvis noen spurte meg om jeg trodde på Jesus, da ville det krympe seg i meg, men hvis noen spør om jeg tror på Kristus, da har jeg ikke noe problem med å svare høflig og sant at nei, det gjør jeg ikke.»
Midt i desse solstadske refleksjonane blir professoren vitne til at ei kvinne blir kvelt i vindauget i leilegheita tvers over gata. Han melder ikkje frå til politiet og undrar seg i resten av boka om kvifor han ikkje gjorde det.
Peiker framover og bakover
Skildringa av det hovudpersonen, som er omtrent like gamal som den verkelege forfattaren, tenker og gjer etter dette uventa synet i julenatta, peikar tilbake mot tidlegare Solstad-tekstar. I tillegg, kan vi registrere no i ettertid, også fram mot noko av det Solstad kom til å utgje seinare.
Litteraturturprofessoren kjenner jo på ei indre uro for om Ibsen, som han er ekspert på, eigentleg ikkje er overvurdert. Altså akkurat den same tanken som lektor Rukla blir så rasande av å oppdage hos elevane at han slår sund paraplyen sin i Genanse og verdighet, som kom to år før. Men samtalane med venner og møtet med kollegaen i Trondheim, peikar også tilbake til tidlege Solstad-skildringar av studentliv på sekstitalet, på politisk oppvakning og til forfattarens refleksjonar om modernismens (og etterkvart også det politiske engasjementets) grenser.
Dersom du ikkje har lese ei bok av Dag Solstad før, er mitt tips å starte med Professor Andersens natt
Spor til den siste boka
I baksideteksten til debutboka frå 1966 heiter det at novellene «har som gjennomgangsmotiv menneskets ensomhet og forsøk på å finne fram til en virkelighet i det kompliserte liv som omgir oss.» No i etterkant, er det lett å lese dette, akkurat som den presise tittelen på Romsås-romanen frå 1984, Forsøk på å beskrive det ugjennomtrengelige, som presise samanfatningar av forfattarskapet som heilskap.
I samtalen med kollegaen brukar Andersen mykje energi på å overbevise om at det er «en stor skam» at han som mange, ikkje ein gong har «kunnskaper om mine forfedre tre ledd tilbake». Dette peikar jo rett mot den merkelege romanen Det uoppløselige episke element i Telemark i perioden 1591-1896 frå 2013, der Solstad nettopp gjer greie for sine eigne slektsrøter svært mange generasjonar bakover.
Og som det ikkje var nok, får også Andersen mot sluten av boka ein avtale med den moglege mordaren om å sjå travløp på Bjerkebanen!
Overraskar med Gud
Dersom du no, av ei eller annan grunn, ikkje har lese ei bok av Dag Solstad før, er altså mitt tips å starte med Professor Andersens natt. I tillegg til at det er ei på alle måtar sentral bok, peikar ho også utover det Solstad-lesarar var hadde rekna med å få lese.
Det moglege mord-vitnet Andersen blir ikkje kvitt spørsmålet om det var etisk riktig å ikkje melde frå. Og han overraskar seg sjølv med å tenke at «bak det hele stod Gud». Og tilmed med å «utbryte, henvendt til sitt eget indre, som et rop, ja en røst: «Ingen kan ha sin egen Gud! Selv ikke den gudløse!»
Han overraskar seg sjølv med å tenke at «bak det hele stod Gud»
Lett bok om store spørsmål
Svært mange av dei som meldte romanen, rekna med at desse refleksjonane om Gud, ikkje skulle bli lese på alvor, mange nemnde dei ikkje eingong. Dette fekk Solstad til å refse kritikarane i essayet «Om romanen»: «Og jeg spør: Hvordan er dette mulig? Det er den episke uoppløselighet som har ført romanen til «Gud». Ikke noe annet.»
Så det. Her er ein lett leseleg roman som på alle måtar er «solstadsk» både i tematikk og skrivemåte, ein romantekst mange lesarar kan kjenne seg igjen i og i som i tillegg opnar opp for dei heilt store spørsmåla, om livet, litteraturen og Gud. Kva meir kan du ønske deg?
