Denne sommarveka er ei ferieveke. Feriedagar gir plass og rom til lengre tankar utan avbrot. Det eg har funne ut er at eg nok har ein hang til katastrofe-tenking. Eg ligg ofte og tenkjer på det verste. Om at alt som kan gå gale, går gale.
Verda er på ville vegar
Det som held meg vaken er tankar om at verda er i ferd med å gå av skaftet. Dei menneskeskapte klimaendringane held fram som aldri før. Kløfta mellom rike og fattige aukar og krigshandlingane held fram.
Verda er på ville vegar. Eg møter dagleg slitne menneske som slit med etterverknader frå covid. Eg møter medarbeidarar med ein eller fleire minoritetsidentitetar som kjenner seg uvelkomne. Mykje av dette festar seg på netthinna mi og kvernar rundt der eg ligg i senga mi.
Eg har merka at eg ligg meir vaken no, dei siste åra enn før. Eg lurer på om det har å gjere med alderen. At eg er blitt meir blauthjarta? Eg trur ikkje det. Det er ein tyngde i tankane. Det overraskar meg.
Det overraskar meg fordi eg har og har hatt eit image som ein person som både er festleg og ganske morosam. Eg elskar å fortelje vitsar og få folk til å le. Og det gjer eg framleis. For eksempel: «Kva spørsmål er det som held den dyslektiske agnostikaren søvnlaus?» Svar: «Is there a dog?»
Det vesle nattbiblioteket mitt, som stadig får nye tekstar, inneheld ord til å halde ut og å finne livsmot
— Kari Veiteberg
Uro
Eg uroar meg for Pepe som eg møtte i førre veke. Blir han som er transmann i Uganda, fengsla for livstid? I Uganda er det nemleg no ulovleg å identifisere seg som homofil. Aldri før har så mange transpersonar blitt drepne på verdsbasis. Det er ikkje til å halde ut.
Eg tenkjer på alt eg har høyrt om den brutale framferda mot tatarane i landet vårt. For ei skam for samfunn og kyrkje!
Eg uroar meg for det som no skjer i Palestina og Israel.
Rett før ferien min, kantra enno ein overfylt båt i Middelhavet. Dei tusentals døde dei siste åra har alle eit namn, og dei er dotter, son, bror og søster.
Eg trekkjer dyna over hovudet, men får ikkje sove fordi det blir for tett med motlause tankar inni der. Det er så storgale. Verda er i ferd med å gå av skaftet.
Får-ikkje-sove-bøkene
Eg treng luft og vatn og reiser meg og plukkar opp ei av får-ikkje-sove-bøkene. Ein hyllemeter som eg sette opp nokså nyleg. Det er bøker med få linjer på kvar side. Som må lesast langsamt. Det dreier seg om diktbøker og nokre utvalde bibelske tekstar.
Ein av tekstane som fungerer aller best når motløysa held meg vaken, er skriven av den polske poeten Adam Zagajewski. Han er kjent for lange mediterande dikt og essays. Han fekk Tranströmerpriset i 2000 og han og Tomas Tranströmer har mykje til felles.
Den tyske filosofen Theodor Adorno skreiv at det ikkje er mogleg å skrive poesi etter Auschwitz. Svaret frå Zagajewski er nettopp i form av eit dikt:
Hur ska man leva efter så många världsundergångar?
Adorno ansåg att inte poesi var möjlig efter Auschwitz.
Men på vita snöret hänger tvätt på tork, ett litet barn hörs skratta.
Barnen kommer att växa upp och bli polis eller präst.
Därför är jag av den åsikten att man efter världens undergång bör leva som alltid.
Självklart minnas vad som hänt och vad som kommer att hända.
Och trots det leva som alltid. Gå långa promenader. Se solen gå ner. Tro på Gud. Läsa dikter. Höra på musik. Hjälpa andra. Sätta käppar i hjulet för tyrannerna.
Vara glad åt kärleken och bedrövad över döden. Som alltid.
(Frå boka Solidaritet och ensamhet, 1988. Omsett av Anders Bodegård.)
Adam Zagajewski (1945–2021) blei fødd i Lviv, som då høyrte til Polen. Han vaks opp i Schlesien og i Kraków, nokre av dei områda som blei hardast råka av nazistanes jødeforfølging.
Poesien roar meg. Eg les og drikk vatn og blar i bøkene.
— Kari Veiteberg
Det som finst
Diktet får meg på nye spor. Diktaren tek meg attende til det som finst, til det verkelege, til det eg kan sjå framfor meg: «Men det heng nyvaska tøy til tørk på snora.»
Zagajewski skriv medan krig og undertrykking går føre seg og vonde minner herjar i kropp og sinn. Likevel insisterer han på å skrive poesi. Det betyr slettes ikkje at han ikkje bryr seg om den alvorstunge politiske røynda. I eit intervju om kvifor han insisterer på å skrive poesi, seier han at om vi ikkje skriv poesi etter Holocaust så ville det bety at Hitler har vunne, eller at nazistane hadde rett.
Poesien roar meg. Eg les og drikk vatn og blar i bøkene.
Eg ser at eg verkeleg treng å lese meir poesi. I det siste året har eg lese Tranströmer og andre poetar dagleg, her i Oslo og i Taize og i Betlehem. Eg har lese Tranströmer sine eigne dikt, og også dei bibelske salmane i Bibel 2000 som han samarbeidde med teologar om å omsetje til svensk.
[ Tomas Tranströmers diktekunst har åndeleg sprengkraft ]
Dei bibelske salmane set også ord på det som er. Dei inneheld både den djupaste fortvilinga og himmelstormande gleda og også erfaringa av søvnløyse. Det vesle nattbiblioteket mitt, som stadig får nye tekstar, inneheld ord til å halde ut og å finne livsmot i alt det som er. Eg har også lagt inn ein del av likningane til Jesus der, for ikkje å snakke om alt det Jesus seier om å ikkje vere redd og orda om fred. Den bøna som har blitt tilskrive Frans av Assisi har også fått plass. Det er eit motstandsbibliotek mot håplausheit. Poesi mot søvnløyse. Her er slutten på Salme 4 i Bibel 2000.
Många säger: «Vem kan ge oss lycka?»
/…/, låt ditt ansikte lysa över oss.
Av dig har jag fått en större glädje
än de som fått korn och vin i mängd.
Jag lägger mig ner i frid och sover.
Du, /…/, låter mig bo i trygghet.
Med ønskje om god kvile midt i alt det som er.
..
Kari Veiteberg er biskop i Oslo.
Kjelder: Solidaritet och ensamhet, Nordsteds 1988. Omsett av Anders Bodegård. Bibel 2000, bibeln.se
