Vi kunne trudd at då Alexei Navalnys tragiske død i ein fangeleir i Sibir vart teken med i NRKs Nytt på nytt 23. februar, ville ramsalt satire bli retta mot Vladimir Putin. Putin slapp trass alt unna med ei lita og bortgøymd setning i Nytt på nytt veka før, etter at han, diktator og drapsmann, hadde fått opptre som komisk, men livsfarleg historieforfalskar. Meir enn den eine setninga blei det då ikkje plass til mellom gjengangar-vitsar om Sindre Finnes, Trond Giske og Joe Biden.
Men, nei, den skarpe NRK-satiren ramma ikkje Putin denne gongen heller. Satiren ramma derimot den døde i Gulags helvete. Iselin Kolpus omtalte den døde som «den idioten Navalny som dro rett inn i gapet. Det er det mest omstendelige selvmord jeg har hørt om i hele mitt liv».
Vulgært
Dette er eit vulgært uttrykk for ei sekulær forteljing som ikkje forstår – eller vil forstå – krafta i Navalnys motstand etter at han overlevde Putins dødelege gift i august 2020. Den lettbeinte forteljinga forstår seg på avsløring av korrupsjon og Putins palass, ikkje på djupare motivasjon for motstand.
Då Navalny vende heim i januar 2021, vart han straks arrestert. Då han kort tid etterpå vart stilt for retten, la han den kristne truvedkjenninga fram i rettssalen. Den vart publisert i den uavhengige russiske nettavisa Meduza. Navalny fortalde også at han forstod kvifor dei mange ateistane i Anti-Corruption Foundation lo av trua hans, han hadde trass alt vore «militant ateist» sjølv.
Navalny var, fortalde han, motivert av Jesu ord i Bergpreika (Matteus 5,6): «Sæle dei som hungrar og tørstar etter rettferda, dei skal bli metta.» I rettssalen sa han at for han var dette «instruksjon til aktivitet» og at han ville ha svike Jesu ord dersom han ikkje hadde vendt tilbake.
Det store fleirtalet i demokratirørsla Navalny var del av, trur ikkje på orda i Matteus 5. Dei hentar motivasjon andre stader. Og, som redaktør Russel Moore i magasinet Christianity Today legg til, er Putin sjølv støtta av leiinga i Den russisk-ortodokse kyrkja, av folk som gjerne velsignar drapet på Navalny med ord som «kristen dyd og kristen sivilisasjon».
I Bergpreika fann Navalny mot til ikkje å bli knekt av Putins skremsel og terroriserande veker i isolat og fornedring
Diktaturets skremsel
Men Navalny hevda aldri at kristne var modige i motsetnad til ikkje-kristne. Poenget for han var at Jesu ord motiverte han til å klara seg som isolert og utestengt, sett på som forrædar av Putins støttespelarar og som kjetter av folk i kyrkja.
Navalny vedgjekk i retten at moderne menneske ser på orda i Bergpreika som «pompøse» og «rare» og at folk som han må rekna med å bli sett på som «sprø». Navalny forklarte at det Putin-regimet prøver å fortelja folk som han, som blei sperra inne i Sibir, er dette: «Først er det viktig å skremma, og deretter å visa at du er åleine.» At den døde Navalny så blir omtalt som «den idioten» i eit vitseprogram, må vera i Putins ånd.
Navalny hadde sett dette før, skriv Russel Moore: Det romerske imperiet brukte krossfesting for å visa «forrædarane» at dei var utestengde, hengde opp i stor pine, til offentleg spott og spe.
I Bergpreika fann Navalny mot til ikkje å bli knekt av Putins skremsel og terroriserande veker i isolat og fornedring. For han var det å vera kristen i Russland noko heilt anna enn det Putins regime og Kirills russisk-ortodokse kyrkje definerer som å vera russisk kristen. Nokre få russisk-ortodokse prestar har med djup kristen grunngjeving utfordra Putin, Kirill og krigen, trass i risikoen dei tek.
Andre har gjort noko liknande som Navalny: Den tyske teologen Dietrich Bonhoeffer stod opp mot Det tredje riket og Hitler-lojale biskopar. Han blei hengt i ein konsentrasjonsleir 9. april 1945. Motet Boenhoffer og Navalny kvar på sin måte viste, kan inspirera unge generasjonar til motstand, til å gå ut av rekkja som eit diktatur krev at folk skal gå i, skriv Russel Moore. Bonhoeffers bøker inspirerer framleis til kristen etterfølging og motstand.
Kanskje er Navalny endå farlegare for Putin som død enn han var som levande?
Brev frå Gulag
Vi veit meir om Navalnys motivasjon etter å ha lese brevvekslinga hans med Natan Sharansky. Sharansky var ein verdskjent jødisk dissident i Sovjet-tida. Han sat i same fangeleir som den Navalny blei plassert i. Sharansky blei sett fri i ei fangeutveksling i 1986. Nettstaden The Free Press har publisert breva som Navalny skreiv frå Gulag i mars og april i fjor og svara frå Sharansky.
I fangenskapet las Navalny boka Sharansky skreiv etter at han var sett fri: Fear No Evil. Navalny hadde vore innesperra 128 dagar i isolat og beundra Sharansky som hadde klart endå fleire. Navalny skreiv at boka til Sharansky gav håp: Sovjetunionen og Putins Russland er nemleg, skreiv han, like både i ideologi og hykleri som held diktatura oppe. «Alt dette garanterer ein like uunngåeleg kollaps», skreiv Navalny. Sharansky repliserte med sorg at fortida raskt hadde vendt tilbake. Han var full av beundring over Navalnys mot til å avsløra Putin og evna til å ta vare på den indre fridommen.
Sharansky skreiv at ein europeisk journalist hadde spurt han, dagen etter at Navalny hadde reist heim til Russland: «Kvifor reiste han tilbake? Vi visste alle at han ville bli arrestert på flyplassen – forstår han ikkje så enkle ting som det?» Den tidlegare dissidenten fortalde Navalny at spørsmålet hadde gjort han sint og at han svarte journalisten frekt: «Det er du som ikkje forstår noko som helst. Dersom du trur at målet hans er å overleva, så har du rett. Men det som verkeleg uroar han, er lagnaden til folket sitt. Det han fortel dei er dette: ‘Eg er ikkje redd, og de skal heller ikkje vera redde’.»
Motivasjonen hadde Navalny altså funne i Bergpreika. Kanskje er Navalny endå farlegare for Putin som død enn han var som levande?
Svart humor og bibelvers
Sharansky og Navalny utveksla bibelvers og humor, båe delar viktige for å overleva i ein grufull leir. Sharansky fortalde The Free Press at dissidentar brukar «svart humor». Men då han fekk vita at Nanalny var død, vart «humoren endå svartare enn eg trudde».
Navalny hadde neppe blitt overraska over å bli omtalt som «den idioten» i eit sekulært vitseprogram. Men motivasjonen var altså å visa sitt eige folk kva fryktlaus motstand er.
