Optimistane kan kalle det ein dystopisk berg-og-dal-bane. Først akselerasjonen som skaper både frykt og spenning. Så den ville ferda over skjenene der det tidvis kjennest som at vogna hoppar av og ramler titals meter ned med døden som utfall. Då hjelper det heller ikkje å halde seg fast, eller å spenne setebeltene.
Omtrent slik kjennest det å følgje USAs president Donald J. Trump på pressekonferansar og på hans eige sosiale medium, Truth Social.
Canada skal bli USAs 51. stat. Grønland må bli ein del av USA. Guvernøren i California, demokraten Gavin Newsom, har skulda for dei katastrofale skogbrannane. USA skal «ta over» Panamakanalen.
Trumps retoriske sprell får Vladimir Putin til å stå fram som moderat
Den nye normalen
Før presidentvalet i 2016 trudde vi at slik ekstrem-retorikk var det same som politisk sjølvmord.
Vi tok feil – når det kom frå Trump. I november knuste Trump igjen alle illusjonar om at ein måtte oppføre seg anstendig for å vinne presidentvalet. Då han haldt innsetjingstalen, var dei fleste samde om at dette var hardt, men ikkje overraskande.
Det vert no den nye normalen.
Strategar som kjende det republikanske partiet sa at vi måtte ta Trump på alvor, men ikkje nødvendigvis bokstaveleg.
Igjen og igjen kjem vi til å nervøst stille oss spørsmålet: Meiner USAs president verkeleg det han seier? Det vert kanskje underhaldande, men det vert også djupt urovekkjande.
Kor redde skal vi bli?
Når ein skrollar gjennom Trump sine poster på Truth Social, kan ein lure på om avsendar er ved sine fulle fem. Men kan det også vere litt av poenget? Det å stå fram som uføreseieleg kan vere ein medviten strategi i utanrikspolitikken.
I ein artikkel i utanriksmagasinet Foreign Policy, diskuterer Daniel W. Drezner den såkalla madman-teorien om Trump. Namnet skal ha komme frå president Richard Nixon då han ville presse Nord-Vietnam til å få slutt på krigen.
Metoden var å overtyde fienden om at han var villig til å gjere omtrent alt – inkludert bruke atomvåpen – for å nå sine mål. På norsk kan ein omsetje «mad» i denne forstand med både rasande og gal.
Når galskapen blir føreseieleg, vert den nyttelaus som forhandlingstaktikk og kan møtast med eit skuldertrekk
Kor langt skal vi strekkje oss for å møte bøllete retorikk?
Galskapsteorien gjekk dermed ut på at leiarar som oppfører seg som om vedkommande er villig til å gjere alt for å nå sine mål, har ein større sjanse til å få andre til å gjere innrømmingar dei elles ikkje ville gjort.
Teorien er heller ikkje ny, påpeikar Drezner, og viser til at statsteoretikaren Niccolo Machiavelli allereie på 1500-talet skreiv at det kunne vere klokt å simulere galskap.
I sin første periode lova Trump å «fullstendig øydeleggje Nord-Korea». Kva han oppnådde med det, er uklart. Lenge før han tok over som president sa Trump at «helvete ville bryte laus» om ikkje gislane på Gaza var frigitt då han tok over. I kor stor grad Israel og Hamas frykta dommedagsscenarioet til Trump, er uklart. Når det gjeld Panama, vil landet kanskje ha interesse av å gi USA langt meir enn dei elles ville ha vore klar for, for å unngå at Trump bruker tvang.
Det einaste vi kan seie ganske sikkert, er at det neppe blir siste gong vi høyrer eksistensielle trugsmål frå Det kvite hus. Då må også allierte vurdere kor langt vi skal strekkje oss for å møte bøllete retorikk.
Føreseieleg galskap har liten nytte
Skal ein oppnå noko med å spele gal, må ein klare to ting. «Den gale» leiaren må overtyde motstandaren om at ein faktisk vil gjennomføre handlinga ein trugar med.
Det kan også vere ein grunn til at statsvitarar meiner at taktikken fungerer best på allierte. Å trekkje seg frå ein handelsavtale er noko anna enn å truge med militært angrep. Trugsmålet om ein verdsutslettande atomkrig har trass alt liggje fast sidan USA og Sovjetunionen utvikla atomvåpen.
Skal det fungere å spele gal, er det ein ting til ein må kunne oppnå. Politikaren må kunne stoppe galskapsretorikken dersom ein oppnår det ein vil, skriv Drezner. Det gir ikkje meining å gå med på smertefulle innrømmingar av frykt for at noko uføreseieleg skal skje, dersom retorikken berre held fram.
Når galskapen blir føreseieleg, vert den nyttelaus som forhandlingstaktikk og kan møtast med eit skuldertrekk. Erfaringane frå Trump sin første presidentperiode tyder på at det er her Trump vil slite. Sjølvbehersking er ikkje hans varemerke.
Dei neste fire åra vil vise i kor stor grad det ligg rasjonelle vurderingar bak Trumps mest truande utbrot.
Putin står fram moderat
Det som utan tvil er Trumps varemerke, er å drive politikk som om det var forretning. Hans utanrikspolitikk er transaksjonell, alt kan forhandlast om. Alle utanrikspolitiske spørsmål blir redusert til at nokon vinn og nokon taper. Det er ikkje rom for vinn-vinn-løysingar, basert på kompromisser. Som vi gjerne høyrer frå andre statsleiarar.
Då er det lite tid for internasjonale avtaler. Også allierte land må rekne med å gi avkall på noko når Trump viser sin interesse. Det har Danmark fått erfare på brutalt vis etter at Trump på nytt opna for å kjøpe Grønland.
Uansett om ein meiner Trump står fram som meir underhaldande enn farleg, er det grunn til uro. For Trumps retoriske sprell får Vladimir Putin til å stå fram som moderat. Når USA vil «kontrollere» andre land, er det same retorikk som Putin brukte i fleire år før han gjekk til krig mot Ukraina i 2022. Kva om Putin hevdar at han vil «ta» Litauen eller Estland? Eller om Kina på nytt trugar med å angripe Taiwan? Kina-kjennar Torbjørn Færevik seier Beijing vil nytte høve til å stå fram moderat i møte med andre land.
Om Trump er ein farleg imperialist eller ein villstyrleg retorikar som ein ikkje treng å ta bokstaveleg, vil vise seg. Dessverre er han ei gåvepakke til stormakter med ambisjonar om å utvide sine interesseområde med makt.
