Da Dag Solstad gjekk bort på fredag, mista vi ei av viktigaste stemmene i det moderne Norge. Utover på 1980- og det tidlege 1990-talet måtte sjølv dei som var på den andre sida politisk, og det var ikkje så vanskeleg å vere på den andre sida politisk fra Dag Solstad, erkjenne at dette var tidas store forfattar.
Sjølv dei som ikkje leste bøkene hans (eg er høgst usikker på om desse menneska finst), visste godt kven Solstad var.
Landets største forfattar
For nokre var han symbolet på det sprø, politiske prosjektet som bar namnet AKP-ml. For andre var han ein rar type med rart hår som meinte mykje rart om fotball. For nokre var han den som turde å sabotere sitt eige intervju da han vart bokbada framfor eit stort publikum. For andre var han det einaste namnet i norskfaget som læraren uttalte med ærefrykt.
Men for dei fleste var han berre landets største forfattar.
Ingen stor Solstad-lesar
Sjølv vart eg ingen stor Dag Solstad-lesar, og det var aldri noko særleg problem for meg, for det har vore mange store Dag Solstad-lesarar her til lands. Før eg lærte meg å le med Solstad, hadde bøkene hans for lite fantasi for meg, og for mykje venstresidedogmatikk. Heldigvis lærte eg meg raskt å halde munn om akkurat det, for det er ikkje mykje støtte å hente om du snakkar dårleg om Solstads bøker.
Men eg leste jo Solstad, klart eg gjorde det. Far min var lærar, og han kunne stadig vekk knekke saman av latter mens han fortalte om korleis lektor Elias Rukla, hovudpersonen i det som kanskje er Solstads største meisterverk, Genanse og verdighet (1994), fekk samanbrot etter ein mislukka norsktime.
Det er ein moderne klassikar for ein heil generasjon norsklærarar, denne scena i Genanse og verdighet, der Rukla til slutt slår paraplyen i stykker og skjeller ut ein elev på det grovaste (eg får ikkje lov til å skrive her i Vårt Land kva denne lektoren kaller eleven, men eg har høyrt norsklærarar seie det høgt og le godt etterpå).
Før eg lærte meg å le med Solstad, hadde bøkene hans for lite fantasi for meg
Trøyst til venstresida
For Dag Solstad var også forfattaren som fortalte historia om ei politisk venstreside som sloss innad, og som ikkje hadde rom for alle. Det var Solstad som skulle gi alle desse menneska historier som romma deira mismot og som slik også ga dei trøyst.
Den første boka der Solstad starta dette underlege sorgarbeidet, var Gymnaslærer Pedersens beretning om den store politiske vekkelsen som har hjemsøkt vårt land (1982). Romanen er ei ikkje ei av hans beste, men den står igjen som ei av hans viktigaste.
Ikkje fordi den tek eit lettbeint oppgjer med AKP-ml, men fordi det er her Solstad verkeleg begynner å utforske menneska, og ikkje berre ideane. Eg kan hugse korleis min eigen far ofte snakka om denne boka, og eg trur det handla om at han følte romanen ga han ei slags oppreisning.
Solstad skulle gi venstresida historier som romma deira mismot og som slik også ga dei trøyst
Inn i det eksistensielle
Da far min gjekk på universitetet støtte han stadig på AKP-mlarane, og han hamna ofte i disputt med dei. Slik far fortel det, var det temmeleg kjipt å bli skjelt ut av folk som eigentleg stod på same side som han.
Med Gymnaslærer Pedersen kom boka som sette ord på kor vanskeleg og tåpeleg denne interne kampen på venstresida var. Og når Solstad i bøkene som fulgte gjekk lenger og lenger inn i det eksistensielle rommet til heile den breie venstresida i Noreg, ga han fortellinger til ein generasjon som trengte det. Det var mange sår å lækje, og mange eksistensielle kriser å ta innover seg når høgrebølga slo inn over landet med full kraft på 1980-talet.
Da Solstad såg englar
Men Dag Solstad stoppa ikkje der. For det eksistensielle rommet utvida seg for kvart verk, og med romanane Professor Andersens natt (1996) og 16.07.41 (2002), opna Solstad opp det religiøse rommet også.
I starten gjekk det mange hus forbi. Eller som Rolv Nøtvik Jakobsen, kritiker i Vårt Land, trekk fram, så var til og med Solstad overraska over at mange kritikere ikkje såg at Professor Andersens natt også handla om Gud.
Sjølv om denne vendinga frå Solstad, eller dette blikket, var uventa, var det også velkomment. For slik kristendommen har ein sentral plass i Noreg, har den også ein sentral plass på venstresida - sjølv om venstresida ikkje heilt skjønner korleis dei skal snakke om kristen tru.
Men Dag Solstad turde, og viste at han ikkje berre var ein politisk forfattar, eller ein eksistensiell forfattar. Han sette også ord på religiøs tru og tvil.
Nytt blikk på Solstad
– Ingenting hadde gleda meg meir enn om unge menneske hadde funne fram dette eineståande forfatterskapet, seier Vigdis Hjorth til Vårt Land.
Og ho har heilt rett. For Dag Solstad treng å bli lese av andre enn dei som har lest han om og om igjen no. Det vitnar mottakinga av hans siste verk, En sann svir, om.
Da boka kom i vinter, vart den hylla av eit eldre kritikarkorps som mest av alt ga inntrykk av at dei ville gitt terningskast seks til kva som helst Solstad ga ut. Vårt Lands kritikar, Josefine Gjerde, var ei av dei få som var kritisk.
Det hadde ho god grunn til, og kritikken hennes viser at vi treng nye blikk og nye stemmer som held fram med å undersøke Solstads bøker. Kva var det som gjorde Solstad så stor for så mange, og korleis skal vi lese bøkene hans no, når han er gått bort?
Skal ny stemmer gi oss nye svar på det, må vi også greie å lese Solstad med det same kritiske blikket han sjølv hadde på si eiga skriving.
