Ein amerikansk studie viser at unge menneske slit med å skilje mellom kva som er sant og usant. Mykje tyder på at sosiale media er årsaka. Der uroa får rom, der blir etablerte haldepunkt viktige. Det er til å kjenne att. Vi treng noko fast å navigere etter. Kanskje er det difor Bibelen har fått eit oppsving? For betre enn noko er vel gudgjevne sanningar?
Når Trump løftar fram Bibelen, er det kjend symbolikk. For også dei dansk-norske styresmaktene har spelt på lag med Bibelen. Når det norske folk skulle dannast, var det gjennom konfirmasjon. Og på pensum var Pontoppidans forklaringar til Luthers katekisme. Slik formast ein heil nasjons førestilling om dei bibelske sanningane – i verkelegheita er det sanningar som støtta opp om statspietismen sitt program.
Det bibelske landskapet har aldri vore fritt for politisk påverknad. Og i fråværet av Pontoppidan slepp nye stemmer til. For vi slår framleis gjerne fast kva bibelforteljingane eigentleg handlar om.
Historiske og bibelske sanningar
I kristen tradisjon dannar Bibelen sine forteljingar om skapinga grunnlaget for forståinga av kven vi er, og kven Gud er. Ja, framleis vert menneskeverd og likeverd grunngitt i skapingsforteljinga sine ord «skapt i Guds bilde.» Detaljane i forteljinga blir difor viktige.
Denne dragninga mot historia, at våre svar finst der, høyrer kan hende med til det kristne verdsbildet. Men Bibelen er ikkje eit vindauge mot historia. Det å lese historiebøkene i Bibelen er som å få nyheitssendingar i krigstid. Vi får berre ei side av saka. Like fullt har dei gudfryktige forteljarane noko å melde om korleis ein kan leve gode liv. Og difor er også Bibelen stadig relevant.
Lenge hadde ein altså Luthers katekisme med Pontoppidans forklaringar til lesehjelp. Det pedagogiske prinsippet var å repetere og repetere. Slik som også Det gamle testamente sin poesi antydar: å skrive lova inn i hjartet. Gjennom repetisjonar kan bibelord setja seg som ressursar i kroppen.
Men ikkje alle slike ord gjer godt i alle kroppar.
Jesu ord om skilsmisse i Matt 19 endar faktisk med ei anbefaling om å leve einsleg
Historia om ekteskapet
«Felleskristen erklæring om kjønns- og seksualitetsmangfold» erklærer at ekteskapet er skaparordning og plasserer eit bestemt syn på ekteskapet i skapingsforteljinga.
Erklæringa har berre to skriftreferansar: 1 Mos 1,26–28 og Matt 19,4–6. Gjennom tidene har desse bibeltekstane blitt repetert i samband med vigsler. Når erklæringa slår fast at «Ekteskapet er innstiftet av Gud», er det altså heilt i tråd med luthersk tradisjon. Vi finn tilsvarande frase i katekisma, og Pontoppidans forklaringar til denne. Men i Bibelen finst den berre i utgjevars innleiing til Edenforteljinga i ei utgåve frå 1899. Slik blir synet på ekteskap gjort til ein lesenøkkel, utan at det eigentlig finst i teksten.
Kva seier bibeltekstane sjølv? 1 Mos 2,22 fortel at Gud førte kvinna til mannen. Og forteljarstemma skyt inn ein merknad: «Difor skal mannen skiljast frå far sin og mor si og halda fast ved kvinna si, og dei to skal vera ein kropp.» Det er dette Jesus ifølgje Matteus siterer i ein diskusjon om skilsmisse.
Erklæringa er dristig når den løftar fram «Den bibelske rammen for seksuelle relasjoner og samliv.» For Jesu ord om skilsmisse i Matt 19 endar faktisk med ei anbefaling om å leve einsleg. Ifølgje Matteus avviser ikkje Jesus berre skilsmisse, han tilrår heller ikkje ekteskap. Så kryr det tilsynelatande heller ikkje av ektefolk i Jesu flokk.
Den felleskristne erklæringa søkjer legitimitet gjennom å hevda at den har sin basis i «bekjennelsen»av Bibelen som Guds ord. Men kva inneber ei slik vedkjenning? Den vedkjenninga som eg seier i gudstenesta, og som kyrkja har gjenteke i 1700 år, handlar om kven Gud er. Truvedkjenninga har Bibelen som sitt utgangspunkt, men er ingen vedkjenning om Bibelens status. Formuleringane om samanhengen mellom bibel, Gud og ekteskap ser bort frå alle teologiske ressursar, og ikkje minst: det som faktisk er vedkjenninga vår.
Gud var ikkje nøgd så lenge mennesket var einsamt
Forankring i Bibelen
Sjølvsagt kan vi leite i Bibelen etter gode rammer for samfunn og samliv. Vi ønskjer jo å forankre vårt liv og vår død i kristen tru. Og akkurat som dei kristne rituala kan «bibelske sanningar» gi tryggleik. Men det er i kraft av denne eigenskapen at dei også appellerer til å etablere ei falsk tryggleik.
Eg erfarer at nyansar trengs som aldri før. I polariserte verkelegheitsskildringar må vi leita etter dei gode kjeldene. Det er vanskeleg å overhøyre dei messande gjentakingane i media og frå religiøse autoritetar. Og nokre gonger får mas og roping gjennomslag, så vi bør vere mistenksame.
Men det er òg bibelsk å lytte i stilla. Og det er bibelsk å leite etter svar i marginane. For når ein bror eller ei søster lid under dei såkalla bibelske sanningane, då er noko gale. Og dette meiner eg er teologiens hovudoppgåve: ikkje å hamre inn bibelske sanningar, men å stadig i fellesskap lese tekstane og finne fram til noko meiningsfullt som kan erfarast som godt.
Her kan forteljingane om skapinga bli til inspirasjon. Gud var ikkje nøgd så lenge mennesket var einsamt. Ja, skapinga ser ut til å ha det gode som mål. Og det kan faktisk målast ved å kjenna etter.
