Store delar av det litterære Noreg var tysdag samla til gravferdsseremonien for Dag Solstad i Oslo domkirke. Blant talarane i bisettinga var Edvard Hoem, Karl Ove Knausgård og Jan Erik Vold, som bidrog med kvar sine blikk på forfattaren som no er gått bort. Talte gjorde også statsminister Jonas Gahr Støre.
– Eg vil som statsminister, på vegne av nasjonen, anerkjenne eit eineståande forfattarskap, som har både forma og spegla ei samtid i rørsle, frå midten av 1960-tallet til i dag, sa Støre, og sette såleis ord på kor viktig Dag Solstad har vore for den norske samtidslitteraturen. Det er ein bauta som no er gått bort.
Mange nordmenn har eit forhold til Solstad. For mange var han sjølve Forfattaren med stor F. Med sin karakteristiske bustete sveis, si folkelege interesse for idrett og sin spretne og tidvis springande talemåte hadde han ulike hjarteinngangar til det norske folk. Men først og fremst blei han elska for bøkene sine. Dei blei det etter kvart mange av, alt frå reportasjebøker om fotball – saman med Jon Michelet – til noveller, essays og dramatikk. Og ikkje minst: romanane.
Ein bauta i samtidslitteraturen har no fått sin siste kvilestad
— Alf Kjetil Walgermo
Den største forfattaren
Dag Solstads nitten romanar etablerer han som den største forfattaren i norsk samtidslitteratur i perioden 1969–2019. Eller, kanskje skulle vi heller seie, i perioden 1969 til 2025. Det kjem nemleg ein siste og tjuande roman frå Solstads hand, som får tittelen «Endelig lykken og mitt forsøk i 2022 på å utholde smerten ved tidens herjinger». Tittelen blei avslørt i gravferdsseremonien i Oslo domkirke tysdag, i minneordet til Solstads forlagssjef i Oktober, Ingeri Engelstad. Solstad var forfattar til det siste. Kort tid før sin død den 14. mars gav han også ut ei bok med ein tittel som både oppsummerer Det Norske Travselskaps 150-årige historie og hans eige 60 år lange forfattarskap: «En sann svir!»
Dag Solstad skreiv med eit uoppløyseleg episk element. Dei beste bøkene står etter han som like uoppløyselege. Slik sett ligg det god meining i at ein av titlane for all framtid skal lyse frå hans eigen gravstein, fødselsdatoen hans: 16.07.41. Denne romanen las skodespelar Gisken Armand frå under gravferdsseremonien, og gav oss dermed godt innblikk i Solstads himmelske førestellingar: «Så jeg Guds trone? Ja, jeg mener det, jeg kunne godt se Guds trone og skarene som var samlet omkring den.» Førestellingar som Solstad i romanen kalla for «et sprang inn i det Evige for et kort sekund».
Overgitt i Guds hender
No har Dag Solstad gjort eit nytt sprang inn i det evige. Han blei boren ut av Oslo domkirke til tonane av Internasjonalen. Med kyrkjeleg gravferdsseremoni blei vi samtidig sterkt minna om det kristne evigheitsperspektivet gjennom ord og salmar. «Saman vil vi overgi han i dine hender», som leiande domkyrkjeprest Valborg Orset Stene bad i gravferdsritualet. «For riket er ditt, og makten og æren i evighet», som vi bad i Fadervåret, som i gravferdsseremonien gjekk etter den gamle omsettinga: «Helliget vorde ditt navn». Eller som vi song i avsluttingssalmen «O, bli hos meg»: «I liv og død, o Herre, bli hos meg!»
Då knakk stemma mi eit lite evigheitssekund.
Dag Solstad blei 83 år gammal. I mange av desse åra hadde eg æra av og gleda over å konkurrere mot han i litteratur-quiz, det såkalla «NM i litteratur». To gonger i året, på Litteraturfestivalen på Lillehammer i mai og på Litteraturhuset i Oslo i desember, var vi blant dei trufaste som målte krefter innanfor ei særeigen idrettsgrein i det litterære Noreg: å hugse flest mogleg boktitlar, tekstutdrag og forfattarar frå farne og nye tider. Solstads quizlag var kalla opp etter fødselsåret og boktittelen til forfattaren: 16.07.41. På tjue år vann laget vårt over Solstad ein einaste gong – det året han ikkje var med. I gravferdsseremonien i Oslo domkirke sat quizlaget hans rett framfor meg på kyrkjebenken.
Sette sterke spor etter seg
Solstad var ikkje berre multippel noregsmeister i litteratur; han skreiv sjølv den fremste norske litteraturen. Og han blei etter kvart oppdaga også langt utanfor landegrensene. Den amerikanske forfattaren Lydia Davis lærte seg norsk berre for å kunne lese Solstads roman Det uoppløselige episke element i Telemark i perioden 1591–1896 på originalspråket. Det seier litt om appellen.
For å halde oss til sportsmetaforane: Solstad var ikkje berre noregsmeister, han var verdsmeister. Ikkje i sjølvbilete og pompøsitet, men i kompromisslausheit på vegne av litteraturen. Då Karl Ove Knausgård talte i gravferda hans tysdag, var dette avsluttingspoenget: Solstad var ein kompromisslaus forfattar. Dermed sette også bøkene hans så sterke spor etter seg.
Desse spora kan merkast på mange ulike måtar. Mange norske forfattarar, med Vigdis Hjorth som eitt av fleire kjente døme, har skrive seg opp mot Solstad. Han la på sett og vis lista for kva god litteratur kunne vere. Han blir hugsa både som folkeleg og som «forfattarane sin forfattar».
Alle som tysdag møtte opp i Oslo domkirke for å ta farvel med Solstad, er også uttrykk for spora han sette etter seg. Han sette dei ikkje berre i skrift, men også ved sin venlege og humoristiske veremåte. Det var morosamt å vere saman med Solstad.
Var opptatt av det religiøse
Ein gong fekk eg høve til å bli med han rundt på vandring i hans eigen roman. Eit av dei store verka hans, Roman 1987, har handling frå Lillehammer, og eg følgde Solstad rundt i byen i fotspora til romanpersonen Fjord. Til dømes på Stortorget, der Fjord fekk sitt første journalistiske oppdrag med å referere prisane på frukt og bær, grønsaker og egg – og oppdaga ei «ny og bemerkelsesverdig» grønsak: «brocoli med c».
Desse scenene er typiske for Solstads humor. Men han var også opptatt av alvoret, slik han på den same vandringa gjennom Lillehammer ville vise meg kvar Christopher Bruun budde – presten som blir sagt å ha vore modell for Ibsens Brand. Solstad sette Brand høgare enn Peer Gynt, noko han skriv om i ein artikkel som står på trykk i boka Artikler 2005–2014, først skriven til Festspela i Bergen. Solstad kjente seg tiltrekt av og moglegvis i slekt med Ibsens kjente prest. Og han diskuterte gjerne det religiøse perspektivet i Ibsens stykke, som ser annleis ut for mange sekulariserte lesarar i dag.
Dette var berre eit lite døme på korleis Solstad interesserte seg for det religiøse. Eg har skrive meir om dette i eit minneord vi publiserte den dagen det blei kjent at han var død. Og for den som vil vite endå meir, er det mykje å finne, både i samtaleboka med Alf van der Hagen – Uskrevne memoarer – og i dei mange bøkene frå hans eiga hand.
Eit verdig farvel
Diskusjonar og refleksjonar om Gud, og omgrepet Gud, stod Dag Solstad nært. Dette blei tydeleg også i gravferdsseremonien hans i Oslo domkirke, både gjennom utdraget frå romanen 16.07.41 og gjennom Valborg Orset Stenes minneord. Ho fortalde om ein forfattar som blant anna var på besøk i krypten under domkyrkja nokre år tidlegare, etter at Solstad hadde gitt ut Tredje, og siste, roman om Bjørn Hansen (2019). Også denne romanen nærma seg dei største eksistensielle spørsmåla på medrivande og perspektivutvidande vis. Spørsmålet om døden og evigheita står svært sentralt.
Gravferda til Dag Solstad var eit verdig farvel med ein forfattar som meir enn dei fleste har lært oss noko om det å vere menneske. Og sjølv om Solstad sjølv no har tatt spranget inn i det evige, kan vi framleis oppleve tilsvarande eksistensielle sprang i litteraturen hans. I Oslo domkirke blei det lyst fred over Dag Solstads minne, og det minnet kjem ikkje til å falme.
Kvil i fred, Dag Solstad! Og takk for alle bøkene!
I Oslo domkirke blei det lyst fred over Dag Solstads minne, og det minnet kjem ikkje til å falme.
— Alf Kjetil Walgermo
