«Olavsarven» er eit omgrep som er relativt nytt. Det fekk sitt gjennombrot på slutten av 1990-talet, men vi støyter på det langt tidlegare. Omgrepet kom stegvis i bruk i samband med reetableringa av olsokfeiringa i første del av 1900-talet. 900-årsjubileet for slaget på Stiklestad i 1930 var eit viktig gjennombrot for Olavsfeiringa i nyare tid i Noreg. I det følgjande er føremålet å kome nærmare inn på historia til omgrepet.
Kristning og rikssamling
1923 er første gongen eg kan sjå at «Olavsarven» nytta norsk dagspresse. Ein usignert artikkel om olsok i Bondebladet knytte omgrepet både til den religiøse og den verdslege sida av kong Olavs verksemd. Han ikkje berre kristna landet, men la det òg under seg. Kristning og rikssamling vart då to sentrale element i Olavsarven. I ei preike halden i 1925 i Ås vart det understreka som viktig å «verne om Olavsarven og bli ved vår kristne tro» og medverke til å auke forståinga hos dei unge for kristendommens verd for folkets liv og framtid.
Sjølv om gjennombrotet for olsokfeiringa kom med Olavsjubileet i 1930, gjaldt ikkje det for omgrepet «Olavsarven». Det ser ut til å ha vore nytta offisielt berre ved eit høve i samband med jubileet, nemleg ved velkomsten av norsk-amerikanarar som kom for å ta del i Olavsfesten. I helsingstalen sa leiar av mottakingskomiteen, overingeniør Ræder, at Olav hadde som mål å vinne ættelandet sitt og å kristne folket. Han fall i kampen for å nå målet sitt, men gav oss eit føredøme i arv: å kjempe eller døy under krossbanneret for det målet ein har sett seg i livet. «Denne Olavsarv må vi bygge videre på», uttrykte Ræder, «for et folk som ikke er i pakt med sin fortid, har heller ikke noen fremtid».
Nytta av nazibiskop
Olavsarven var frå fortida, men gjaldt for notid og framtid. Dei gongene «Olavsarven» vart referert seinare i 1930-åra, var det i samband med olsokfeiringa. Men også Nasjonal Samling og nasjonalsosialistane freista å nytte tradisjonen knytt til Olav til sitt føremål. Ein heldt olsokstemne på Stiklestad og olsokgudstenester fleire stader. I 1942 heldt nazibiskop L. D. Zwilgmeyer olsokgudsteneste, der han la han vekt på at Olav etter fallet sitt på Stiklestad vart det store samlingsmerket for det norske folket. «En kristen rettsstat gjennom 900 år. Det er vår Olavsarv», lydde konklusjonen.
No er ikkje rettsstat det første ein kjem på som karakteristisk for nazistaten, men nazistane makta ikkje gjere «Olavsarven» ubrukeleg. I fredsåret 1945 vart omgrepet fleire stader referert til i samband med olsokfeiringa. I etterkrigstida var «Olavsarven» langt på veg nytta synonymt med den norske kristenarven. Eit vidare perspektiv vart teke opp av domprosten i Nidaros, Sigurd Fjær, som i 1955 gjekk inn for å reise ein St. Olav-stiftelse i Trondheim. No måtte tida vere inne for å reise Olavsmerket på nytt «med å skapa eit arbeidsorgan for odlinga av Olavsarven i vidare tyding». Det var vesentleg å gjere den gamle arven levande for samtida gjennom å sjå samanhengen mellom kristendommen og åndslivet.
[ Færre vil bli prest – men flere tar «snarvei» ]
Debatt om omgrepet
Som nemnt, var det først i 1990-åra at gjennombrotet for omgrepet kom. I 1993 omtala biskopen i Nidaros, Finn Wagle, «Olavsarven» som ei utfordring inn i eit nytt tusenår. Evangeliet om Jesus Kristus hadde vore ei formande kraft i den norske historia. Olav den heilage hadde her ein viktig plass, fordi «folket gjennom det som skjedde med Olav gjorde troen på Jesus til sin egen og tok den til sitt hjerte. Olavsarven har gjennom generasjoner vært en veiviser til Kristus». Den store utfordringa for kyrkja var å forvalte denne arven slik at folk i dag kunne ta trua på Kristus til hjartet sitt. Denne arven hadde en samlande funksjon. «Olavsarven forener oss», uttalte Wagle i samband med olsokfeiringa i 1997. «Da Olav døde på Stiklestad var det fremdeles en kirke...» Dermed framheva han den økumeniske dimensjonen ved omgrepet. Tidlegare hadde det vore visse tilløp til konkurranse mellom kyrkjesamfunna om kven som faktisk «eigde» denne arven.
I 1993 omtala biskopen i Nidaros, Finn Wagle, «Olavsarven» som ei utfordring inn i eit nytt tusenår
Biskopen i Nidaros var ikkje åleine om å fremje «Olavsarven» som omgrep. Olavfestdagane i Trondheim og opprettinga av Stiklestad nasjonale kultursenter med aktivitetane knytt til desse må òg nemnast. Etter tusenårsskiftet fekk omgrepet eit ytterlegare løft. Bakgrunnen var diskusjonen kring å etablere stillinga som leiande biskop i Den norske kyrkja, og ikkje minst kvar ho skulle vere plassert. Kva var meir naturleg enn å gjere Trondheim til ny kyrkjehovudstad? Ut frå «Olavsarven» var Trondheim det åndelege senteret i Noreg, hevda somme. Slik vart omgrepet sentralt i «trøndersk merkevarebygging».
Etter kvart som omgrepet fekk større gjennomslag, oppstod også debatt om innhaldet. Det internasjonale versus det lokale vart til dømes løfta fram, med referanse til dei mange kyrkjene vigde til Olav den heilage. Eit anna viktig aspekt ved «Olavsarven» var koplinga til pilegrimstradisjonen og fokuset på turist- og næringslivssatsing. Representativt for ordskiftet var tittelen «Olavsarven, fylkeskommunal pølsebu eller universell og hellig arv?» på eit møte halde på Stiklestadsenteret i 2007.
Nedtona Olavsarv
Planlegginga av «Nasjonaljubileet 2030. Norge i tusen år» er i full gang. Som namnet seier, skal dette først og fremst markere at Noreg har eksistert som rike i tusen år. Det kristne elementet som har vore sentralt i eldre og nyare tiders Olavsarv, er tona ned eller til dels fråverande. Mykje kan tyde på at kristenarven som del av Olavsarven har vorte problematisk. I 2030 må det vere ei oppgåve for kyrkja å synleggjere denne dimensjonen i den arven som ber Olavs namn.