– Høyr.
Håvard Kilhavn har stoppa opp langt inne i skogen. I tretoppane rislar ein lågmælt vind.
– Det er så stille her. Og stilla er utryddingstruga i dag.
Snart kan det bli bråk her inne i Hurummarka i Akershus.
Det kan koma kilometervis med vegar og fabrikkbygg spreidd utover. Lastebilar med kjemikaliar vil kunna gå i skytteltrafikk. Høge gjerde med piggtråd vil kunna stenga av tilgangen til store deler av marka.
Det er to grunnar til at folk vil bu her på Hurumlandet: Fjorden og skogen. Me har ikkje så mykje anna å lokka med.
— Håvard Kilhavn, naturvernar
Det er kaldt denne dagen, med ein iskald vind som kjem frå aust. Det er nesten symboltungt. Russland kan ha fått ein uventa alliert over Atlanterhavet. Europeiske leiarar går frå krisemøte til krisemøte med militær opprusting på agendaen.
Storpolitikken gjer at folk som Håvard kan mista tilgang til ein høgt elska skog. For andre betyr planane pengar i kommunekassen og verdifulle arbeidsplassar i eit tradisjonstungt arbeidarsamfunn.
Tok opp kampen mot fabrikk
– Eg vart sjokkert første gong eg høyrde om planane om å bygga sprengstoff-fabrikk. Dette er skogen eg har ferdast i sidan eg var ung. Hurummarka er viktig for folk, litt som Nordmarka er for dei som bur i Oslo.
Håvard ser utover eit skoddedekt, lite vatn. 37-åringen er fødd og oppvaksen her på Hurumlandet. Etter å ha reist ut for å ta utdanning, er han tilbake. Her bur han og sambuar i huset etter tippoldeforeldra.
Som leiar for Naturvernforbundet i Hurum og Røyken har han engasjert seg i kampen mot ny sprengstoff-fabrikk. Først i oktober fekk han og resten av lokalsamfunnet nyss om planane. Sidan har det gått i eitt.
Medan Håvard traskar opp ein bratt skogsti ramsar han opp tidslinjer, terskelverdiar og kalkylar. Han er utdanna arkeolog og skulle eigentleg ha jobba med ein doktorgrad om eldre steinalder.
Han er uroa for kva konsekvensar ein ny fabrikk vil få for lokalmiljøet, som ligg ein times køyretur frå Oslo.
– Det er to grunnar til at folk vil bu her på Hurumlandet: Fjorden og skogen. Me har ikkje så mykje anna å lokka med. Vegane er dårlege, kollektivtransporten like eins. Kulturtilbod er det lite å snakka om. Men naturen, den har me.
Peiker på Vladimir og Xi
«En alvorlig sikkerherhetspolitisk situasjon.»
Slik startar Forsvarsdepartementets moglegheitsstudie for ein ny sprengstoffabrikk. Studien vart lagt fram for formannskapet i Asker kommune i slutten av februar.
Ved den alvorstunge setninga er det lagt inn eit bilde av presidentane i Kina og Russland, Xi Jinping og Vladimir Putin, på spasertur i lag.
Studien viser til ein ny sikkerheitspolitisk situasjon gjer at Noreg må monaleg auka sin produksjon av forsvarsmateriell. Målet er at norsk forsvarsindustri kan levere til både ukrainske, allierte og nasjonale behov.
Spesielt vil det bli behov for eksplosiv.
Det er det ein ny fabrikk på Hurumlandet skal kunna levera. Eksplosiva kan brukast i mellom anna luftvern, missil og artillerigranatar.
Staten kan koma på banen
Det er selskapet Chemring Nobel som ønsker å bygga den nye sprengstoff-fabrikken. Den vil strekka seg over fire kilometer frå nord til sør, og er venta til å vera den største i sitt slag i Europa.
Denne veka vart det klart at ordføraren i Asker kommune og Asker Høgre ikkje vil stoppa planane. Det melde lokalavisa Budstikka.
Kommunen får kanskje ikkje siste ord i saka uansett. For no vurderer Forsvarsdepartementet om staten skal inn med eigen reguleringsplan. Då hoppar staten bukk over kommunale prosessar og får fart på prosjektet.
Ein slik statleg plan skal berre brukast når viktige samfunnsmessige omsyn krev det.
Håvard Kilhavn er kritisk til ei slik løysing.
– Eg synest det er underleg at staten skal inn og regulera eit område for eit privateigd selskap.
Han peiker på at Chemring Nobel er eit britisk-eigd selskap med mellom anna amerikanske Blackrock på eigarsida. Oljefondet eig to prosent.
Politikarar vil ha fortgang
Frå opposisjonen aukar presset om å få på plass ein ny sprengstoff-fabrikk. Frå Stortingets talarstol sist veke tordna Frp-leiar Sylvi Listhaug mot byråkratiske hindringar:
– No er diskusjonen i gang. Det er artsmangfald, det er gammal skog og andre ting. Ærleg tala, no hastar det faktisk. Rikets sikkerheit og Forsvaret må gå framfor. Framfor det aller meste, sa Listhaug ifølgje NTB.
Same veke la Høgre-leiar Erna Solberg fram eit forslag til ny kriselov som let regjeringa skjera gjennom plan- og bygningssaker i krisetider.
I helga vedtok Venstre nytt partiprogram som slår fast at opprusting av Forsvaret og støtte til Ukraina skal ha overordna prioritet i neste stortingsperiode.
Trur andre plassar kan passa betre
Håvard Kilhavn stig over tre som har falt i skogen.
– Bør ikkje Noreg stilla opp for Ukraina?
– Naturvernforbundet er ikkje mot forsvarsindustrien. Men me trur at det finst andre plasseringar med meir lokal støtte, seier Håvard.
Han viser til ei sak i NRK, der fleire ordførarar i ulike kommunar på Austlandet er positive til fabrikk-planane. Han legg til:
– Ein ny sprengstoff-fabrikk vil uansett først begynne produksjonen rundt 2030. Då må me verkeleg håpa at krigen i Ukraina er over.
Vurderer 14 plassar
På ein myrdekt bakke ser me spor etter ein firhjuling. Håvard seier det sannsynlegvis er frå nokon som har køyrd inn for å ta boreprøver i grunnen for selskapet Chemring.
Plasseringa av ein ny fabrikk er ikkje endeleg bestemt. I moglegheitsstudien blir ein ny fabrikk på Hurumlandet vurdert opp mot 14 andre aktuelle område.
Topografien er noko av det som taler for akkurat denne staden. Landskapet er kupert, med mange små kollar. For å redusera eksplosjonsfaren, er fabrikken planlagt spreidd utover eit stort område. Bygga og vegane skal leggast nede i dei små dalføra, med kollane som buffer.
Klar for å legga seg i lenker
Langs vegen kjem tre små hundar halsande på kryss og tvers. Bak kjem Raymond Bakken og Tommi Bordvik med kvart sitt hundeband i neven. Dei to kompisane fortel at marka betyr mykje for dei og at dei kjem seg ut på tur kvar dag.
Begge er aktive jegerar, og i Hurummarka finst både elg, rådyr og tiur.
– Det blir veldig vemodig om det blir fabrikk her, seier Tommi.
Raymond bryt inn:
– Eg trur ikkje løpet er køyrt. Det er mange som protesterer.
Han bøyer seg ned for å klappa vesle Billy.
– Eg trur det kan bli lenker og Alta-aksjonen, altså. Er eg klar for å legga meg i lenker.
Håvard nikkar. Han er klar for å gjera det same.
– I ytste konsekvens er me klare for å bruka sivil ulydigheit. Eg håpar me ikkje kjem der.
– Kva ville du då aksjonert mot?
– Forsvarsdepartementet. Det er dei som bestemmer i denne saka.
Ei aksjonsgruppe mot fabrikk-planane er danna, ei underskriftskampanje har samla 3.000 underskrifter og Facebook-gruppa NEI til sprengstoffanlegg i Hurummarka har 3.800 medlemmer.
Eksplosive saker
Rundt to mil unna skogen ligg tettstaden Sætre. Her har Chemring Nobel ein eksisterande sprengstoff-fabrikk.
Fabrikken har ein over 150 år lang historie, som starta då Nitroglycerin Compagniet starta å produsere dynamitt etter Alfreds Nobels metode.
Først var fabrikken plassert ved Lysaker nær Oslo. Etter at heile fabrikken gjekk i lufta i ein eksplosjon i 1874, vart den flytta til Hurumlandet. Også her var det fleire eksplosjonsulukker som kravde menneskeliv.
Etter over hundre år med oppkjøp og samanslåingar kom Chemring Nobel inn som eigar i 2007.
Selskapet har saman med Forsvarsdepartementet vurdert å auka produksjonen på Sætre i staden for å bygga ny fabrikk. Dei har landa på at området ikkje har tilstrekkeleg kapasitet til nytt anlegg.
Rekk ikkje kartlegga naturen
Ved skogsvegen i Hurummarka strekker eit daudt tre greinene mot himmelen.
– Det treet er nok fleire hundre år gammalt. Inni stammen kan det bu sjeldne artar som berre lever i daude tre, seier Håvard.
Han fortel at naturen ikkje er kartlagt, så ein veit ikkje nøyaktig kor mange artar lever i skogen. Ei ordentleg biologisk kartlegging av området tek tid og kostar pengar.
Delar av skogen har vore drive med moderne hogstmetodar lenge, så Håvard trur ikkje at raudlista arter åleine skal kunne stansa fabrikk-planane.
– Det er mykje monokultur her, men også ein del naturskog. Vårt fremste argument går på at skogen er viktig friluftsområde. I tillegg er me uroa over utslepp til Oslofjorden.
To Folkets Hus til 3.000 innbyggarar
Med Håvard i passasjersetet får Vårt Land ein guida tur rundt på Tofte.
I denne tettstaden sør på Hurumlandet budde det knapt folk før Tofte Cellulosefabrik AS vart etablert i 1897. Folk kom til i hopetal, og bygde ein sterk arbeidarklassekultur.
Håvard peiker på eit gult bygg med påskrift Anno 1930.
– Det er det nye Folkets Hus. Det gamle bygde fabrikken for arbeidarane, for at dei ikkje skulle organisera seg. Men arbeidarane ville ha sitt eige hus, så dei bygde dette.
I bakgrunnen skimtast arbeidarbustadane «Muregårda». På Tofte hadde fagforeiningane sine eigne korps og 1. mai var ein festdag på linje med nasjonaldagen.
Men dei siste tiåra har staden vore i tilbakegang. Siste spikaren i kista kom i 2013 då cellulosefabrikken Södra Cell la ned og 300 arbeidsplassar forsvann. I dag bur det rett over 3.000 personar i tettstaden.
Det er viktig for folk å ha arbeid. Skal det koma folk som bur her, må me ha arbeidsplassar.
— Lasse Hyttebakk, kafe-eigar på Tofte
Lokkar med 1.000 arbeidsplassar
På Cafe Lasse er det country på anlegget og lukt av karbonadar og løk.
Lasse Hyttebakk sit med ein kaffikopp framfor seg. I 14 år har han drive kafeen kalla opp etter han sjølv. Han ser ut på den folketomme gata på Tofte.
– Det er viktig for folk å ha arbeid. Skal det koma folk som bur her, må me ha arbeidsplassar.
Arbeidsplassar og inntekter er gulrota som lokkar eit falmande industrisamfunn. Ifølgje ein rapport frå Menon Economics vil ein ny fabrikk gje 1.000 nye arbeidsplassar når anlegget er i drift. Verdiskapinga vil kunne auka med om lag 3,4 milliardar kroner i året. Størsteparten vil tilfalla Asker kommune, som Hurum er ein del av.
Lasse har selskap av bror sin, Terje Hyttebakk. Han har inntrykk av at Tofte-samfunnet er delt i to i synet på fabrikken:
– Du høyrer mest frå dei som er i mot. Dei stiller seg på barrikadane og skrik. Medan folk som er positive, markerer ikkje sitt syn på same måte.
Dette er storpolitikk. Me er berre publikum som sit og ser på.
— Lasse Hyttebakk
– Me må ikkje bli teke på senga som førre gong
Sjølv om fabrikken vil hamna i nabolaget, tenker Lasse Hyttebakk at avgjersla uansett blir teken langt vekke.
– Dette er storpolitikk. Me er berre publikum som sit og ser på. Me har ikkje noko me skulle sagt. Det er Forsvarsdepartementet som bestemmer.
Terje seier han er mest uroa for at området kan bli eit sabotasjemål. Broren Lasse følgjer opp med ein referanse til andre verdskrig:
– Me må ikkje bli tekne på senga som me vart førre gong.
Så avsluttar Lasse med ei slags oppsummering:
– Ein sprengstoffabrikk her er bra for staden, men dårleg for naturen.
---
Sprengstoff i Hurum
- I oktober vedtok regjeringa «Veikart for økt produksjonskapasitet i forsvarsindustrien».
- Forsvarsdepartementet har inngått et samarbeid med sprengstoffprodusenten Chemring Nobel i Sætre for å sjå på moglegheiter for økt sprengstoffproduksjon på eit nytt anlegg.
- Ein ny sprengstoffabrikk vil få store og synlege konsekvensar for naturområde og friluftsliv. Anlegget vil på den annan side tilføre kommunen inntekter og nye arbeidsplassar.
- Planen vidare er ikkje klar. Staten kan overta rolla som formell reguleringsmyndigheit. Kva rolle Asker kommune skal ha, vil bli diskutert i Asker formannskap i midten av april.
Kjelder: Asker kommune og Forsvarsdepartementet
---