– Eg skulle på mange måtar ønska at eg hadde gått all in. Eg har på ein måte lyst å tru på Gud. Men det får eg meg ikkje heilt til.
Åsmund Aukrust sit i sakristiet til Oslo Domkyrkje, omkransa av portrett av Oslo-biskopar tilbake til 1525. Det er tysdag, nøyaktig to veker etter at han stod på Slottsplassen og tok mot blomar som ny utviklingsminister.
Den ferske ministeren har varme auge, men svarar gjerne litt svevande og distansert. Han brukar ofte ordet «man» i staden for «jeg».
Livet hans ber med seg ei rekke kontrastar:
Han er barnebarn av ein markant teolog som braut ned skiljet mellom arbeidarrørsla og Kristen-Noreg.
Og, han er oldebarn av ein norsk ordførar for Nasjonal Samling.
Som ung AUF-nestleiar overlevde han terroren på Utøya. No må han jobba opp mot ein amerikansk administrasjon som ope flørtar med ytre høgre.
Sjølv seier han at han har eit lyst sinn.
Glad i alle og litt konfliktsky
– Eg er veldig glad i folk. Det måtte ein jo vera når ein vaks opp i ein så stor familie.
I dag bur Åsmund Aukrust åleine i det lokalavisa Budstikka omtalar som ein nøktern treroms i ei lågblokk i Bærum. I oppveksten var det meir folksamt, med barn som kom og gjekk inn og ut dørene.
Han vaks opp med fem søsken og to professor-foreldre. Sjølv var han plassert ganske i midten i søskenrekka.
---
Åsmund Aukrust
- Fyller 40 år på fredag.
- Nyslått utviklingsminister frå Arbeidarpartiet.
- Tidlegare nestleiar i AUF og barnebarn av den kjende teologen Tor Aukrust.
- Singel, bur i Bærum.
---
– Eg er litt sånn ven med alle, då. Ein blir slik av å vera i midten. Og veldig lite glad i konfliktar.
I vinter hagla det med nyheitssaker om interne kupp-planar mot sjefen hans, partileiar i Ap Jonas Gahr Støre, så det er nesten naturleg å spørja:
– Korleis er det å vera med i Arbeidarpartiet om du er litt konfliktsky?
– Det er jo ikkje mykje konfliktar i Arbeidarpartiet, det er veldig overdrive.
Ansiktet hans sprekk opp i eit stort smil.
– Det eg likar med Arbeidarpartiet, er at det er veldig breitt. Som ein slags utvida familie.
Me snakka fascinerande lite om kristendommen. Det var inga bordbøn då me var på besøk
— Åsmund Aukrust om bestefaren Tor Aukrust
Bestefar inspirerte Kjell Magne Bondevik
Som ung pleidde Åsmund Aukrust reisa dei rundt 15 kilometrane frå barndomsheimen i Bærum til ein bygard i Oslo-bydelen Torshov.
Der budde bestefaren Tor Aukrust i eit husvære med sprekkfulle bokhyller.
– Me snakka fascinerande lite om kristendommen. Det var inga bordbøn då me var på besøk. Han var ikkje ein som heldt store preiker, han var meir ein lågmælt og intellektuell mann som skreiv mykje.
Først som vaksen har Åsmund forstått at bestefaren var ein bauta i Kristen-Noreg.
Tor Aukrust var teolog og rektor ved Det praktisk-teologiske seminaret ved Universitetet i Oslo.
Han var ein viktig inspirator for mange kristne, mellom dei er Kjell Magne Bondevik. KrF-veteranen har to bind av Aukrusts Mennesket i samfunnet heime i bokhylla, full i understrekingar og notat frå studietida. Tidlegare har Bondevik fortalt Vårt Land at bøkene har vore viktig for heile hans politiske virke.
Opna Ap opp for kristendom
– Eg fann denne her, seier Åsmund Aukrust og slenger på bordet eit hefte i knall rosa og raudt.
Trykksaka har tittel Arbeidarpartiet og kristendommen – historisk sett eit umake par. Lenge såg arbeidarrørsla på kyrkja som del av eit undertrykkande maktapparat, og religion som eit sløvande opium.
Tor Aukrust var med å bryta ned dette skiljet. Han skreiv store deler av heftet, som er ei Ap-innstilling om forholdet mellom kristendom og sosialisme.
– Eg las heftet då det var 50 år sidan det kom ut. Som ei slags markering.
Teksten tek til orde for at det finst grunnleggjande etiske likskapar mellom sosialisme og kristendom.
Jobben som Aukrust la ned, vart krona med Aps landsmøtevedtak frå 1975:
Arbeidarpartiet ser en klar sammenheng mellom det kristne budskap og en samfunnspolitikk bygd på solidaritet.
Tida stoppa litt opp. Dei som døydde, kjem alltid til å vera 16 år eller 20 år eller 23. Medan alle andre sine ansikt endrar seg.
— Åsmund Aukrust
Hyller Kari Veiteberg som biskop
Åsmund Aukrust ser på heftet som bestefaren skreiv i 1974.
– Han har mange gode poeng. Han var oppteken av at Arbeidarpartiet skal vera eit sekulært parti, men også at det er mykje som bind partiet saman med kristendommen.
I dag meiner Åsmund Aukrust at skiljet mellom kyrkja og Ap ikkje er så stort.
– Eg trur det kjem dels av at kyrkja har endra seg. Me kan sjå det på Oslo-biskopen som heng der, seier han og peiker opp på veggen i sakristiet.
Heilt øvst til høgre, etter metervis av rader med mannefjes, heng portrettet av nyleg avgåtte Kari Veiteberg.
– Ho har vore ein så modig og flott biskop for Oslo. Det viser korleis Den norske kyrkja har gjort ein jobb med å opna opp.
Oldefar var ordførar for NS
Nokon gonger fell eplet langt frå stammen.
Medan bestefaren til Åsmund Aukrust lærte seg russisk og tok Karl Marx sine idear inn i den teologiske stovevarmen, var oldefaren ein frontfigur for Nasjonal Samling (NS).
Paal O. Aukrust var først medlem av Bondepartiet, men melde seg inn i Nasjonal Samling (NS) hausten 1940. Under krigen var han ordførar for NS i Lom i Gudbrandsdalen.
Ifølgje ei masteroppgåve frå 2015 var Paal O. Aukrust svært kritisk til det britiske imperiet og Sovjet. Han såg nasjonalsosialismen som einaste alternativ til kommunismen. Som NS-ordførar var han mest oppteken av kommuneøkonomi og styring av rutebilselskapet.
– Me snakka aldri om dette under oppveksten. Eg var tenåring då eg fekk vita dette om oldefar, seier Åsmund Aukrust.
– Korleis var det for deg å finna ut dette?
– Det var jo litt sjokkerande, sjølvsagt.
Eg trur eg er blitt ganske god til å møta menneske som er i sorg.
— Åsmund Aukrust
Opplever ytre høgre som skremmande
Oldefaren fekk ein relativ mild dom i landssvikoppgjeret – ni månader i fengsel. Retten la vekt på at han verka drive av ønsket om å gjera det beste for bygda.
Og bygda tilgav. I 1951 vart han på ny vald som ordførar.
Åsmund Aukrust understrekar at mange familiar har liknande historier.
– Spesielt oppe i Gudbrandsdalen, der var ein stor del medlemmer av NS.
Når han møter Vårt Land, har han nyleg komme tilbake frå sikkerheitskonferansen i München. Der har han høyrt USAs visepresident J.D. Vance åtvara mot Europas indre fiende. Same dag møtte Vance partileiaren for høgreekstreme AfD.
– Korleis opplever du framveksten til ytre høgre, reint personleg?
– Veldig skremmande. Både at folk blir utsett for rasisme og fordi det er veldig farleg. Hat og konspirasjonsteoriar har teke liv mange gonger.
Kvar dag dukkar Utøya opp i tankane hans
Åsmund Aukrust var 26 år då han såg høgreekstremisme på nært hald.
Først høyrde han smell. Utanfor vindauget såg han folk springa. Då han såg døde kroppar på bakken, skjønte han alvoret. Han sprang ut av Storsalen og ned mot sjøen, på jakt etter ein gøymeplass. Til slutt gøymte han seg i eit telt.
Det går ikkje ein dag utan at han tenker på Utøya. Det er ikkje traumatiske bilde – seier han – meir kvardagslege scener frå tida før angrepet, fjes han hugsar.
– Men dei finaste tinga eg tenker på, går ofte over i å vera triste ting. Det handlar ofte om dei som vart drepne. Kor fine menneske dei var.
Tida som stod stille
Minna kom sterkt tilbake på Slottsplassen i starten av februar. Åsmund Aukrust stod der med blomar i famnen og såg bort på unge AUF-arar som vifta med flagg.
– Dei stod der og var så gira og entusiastiske. Det var rørande. Men også sørgmodig.
For ungdommen som stod der og jubla, var jo på alder med dei som døydde på Utøya. Når Åsmund Aukrust hugsar fjesa på dei døde, er dei alltid unge.
– Tida stoppa litt opp på ein måte. Dei som døydde, kjem alltid til å vera 16 år eller 20 år eller 23. Medan alle andre sine ansikt endrar seg.
Han fortel om ei stor takksemd over alt han har fått oppleva i åra etter angrepet.
– Eg trur eg er heldig, for eg er ganske lett til sinns. Eg er veldig glad i å leva.
Nysgjerrig på Gud
Inne i sakristiet er det stilt. Oslo Domkyrkje er blitt ei trygg hamn for politikaren.
– Tida etter 22. juli har gjort meg veldig glad i denne kyrkja. Eg er ganske ofte innom her.
Når han kjem, tenner han gjerne eit lys og sit i stilla.
– Eg er blitt veldig glad i dei små pusteromma i ei kyrkje. Å for ei kort tid kunna sitta stille og tenka, eller til å ikkje tenka i det heile.
– Korleis er ditt forhold til Gud?
– Nysgjerrig, vil eg seia. Eg er interessert. Og eg har på ein måte lyst til å tru, men får det ikkje heilt til, må eg innrømma.
– Kvifor skulle du ønske du fekk til å tru?
– Det er jo noko med det å ha noko som er mykje større enn seg sjølv. Og det med å kunna tru på det evige liv.
Han ser ut i lufta.
– Det må jo vera veldig fint. Å kunna leva evig og at alle du har mista, skal finnast. På ein eller annan måte.
Framleis motstandar av EU
Då Åsmund Aukrust stod på Slottsplassen saman med Ap-veteranen Jens Stoltenberg, vart liksom ringen slutta.
For då same Stoltenberg lanserte si regjering i oktober 2009, var også Åsmund på plass. Dagbladet omtala korleis den unge AUF-aren sneik seg med på fotoseansen. Bildene gav inntrykk av at han var blant dei nye ministrane.
Sjølv forsvarte han seg med at han var der for å dela ut blomar. Han var der som representant for Nei til EU, der han var engasjert i ei årrekke.
– Kva meiner du om EU i dag?
– Eg har vore motstandar av norsk EU-medlemskap, og er vel det framleis.
Han seier han er «veldig oppteken» av et sterkt europeisk samarbeid, og at «Europa er vår verdsdel og våre beste naboar».
– Om ting held fram slik de stemner no, er det meir realistisk at me får ein ny EU-debatt i Noreg?
– Det kan godt hende. Men eg trur me gjer det litt for lettvint for oss når diskusjon om Europa heller blir ein debatt om ja eller nei til norsk EU-medlemskap. Det er ein interessant debatt, men det er ikkje den viktigaste.
Han meiner dei viktigaste debattane no handlar om sikkerheit og krigen i Ukraina og på Gaza.
– Eg tilhøyrer ein generasjon som har diskutert mykje sikkerheitspolitikk. Det har vore veldig teoretiske debattar. I dag er det ikkje teori i det hele tatt. Det er blodig alvor. Hundretusenvis av menneske blir drepne og millionar er på flukt.
Hamas kidnappa bestemora
I ei årrekke har Åsmund Aukrust vore engasjert i palestinarane si sak. I fjor nominerte han FNs hjelpeorganisasjon for palestinske flyktningar, UNRWA, til Nobels fredspris. Tidlegare har han vore med i Riv Muren-kampanjen, mot Israels mur mellom Israel og Vestbreidda.
Men han er også engasjert i skjebnen til dei mange israelske sivile som vart råka av Hamas sitt terrorangrep 7. oktober 2023.
Som under eit møte i Berlin for internasjonale sosialdemokratar. Der møtte han ei jente i 20-åra frå Israel.
– Dette var berre nokre veker etter angrepet. Jenta hadde mista bestefaren sin i ein kibbutz som vart angripe. Bestemora var teken som gissel.
Minna frå 22. juli tek Åsmund Aukrust med seg når han møter menneske.
– Eg trur eg er blitt ganske god til å møta menneske som er i sorg eller har det vanskeleg.
Han fortel det vart eit sterkt møte med den israelske jenta. Seinare vart bestemora hennar lauslaten av Hamas.
– Det vart en fin samtale. Til sjuande og sist er jo me menneske ganske like uansett kor i verda me bur.
---
4 raske
- Gud er: Eit mysterium. Uansett kva Gud ein trur på – eller ikkje trur på.
- Eg klarar meg ikkje utan: Kaffi.
- Boka alle må lesa: Atlas! Ein lærer mykje om verda av berre å sjå korleis den ser ut.
- I gravferda vil eg ha denne salmen: Deilig er jorda. Det er den finaste songen. Eg blir alltid rørt av å høyra det blir sunge om fred på jorda, spesielt i den verda me lever i no.
---